TƏNQİD NƏDİR?
Tənqid nədir? Biz mədəniyyət məhsullarının (kitablar, filmlər və ya televiziya proqramları kimi) yaxşı, yoxsa pis olması, onların bənzər məhsullardan necə fərqlənməsi haqqında daima mühakimə yürütdüyümüzə görə hamımız sözün hansısa mənasında tənqidçiyik. Lakin tənqid sadəcə rəy deyil. Resenziya sübutlara əsaslanan və başqalarını inandırmağı nəzərdə tutan arqumentdir. O, ən yaxşı halda haqqında rəyin bildirildiyi amilin obyektik təsvirinin elementlərini özündə birləşdirməlidir. Rəy kimi resenziya da subyektiv olsa da, tənqidçi yalnız özü üçün deyil, başqa oxucular, dinləyicilər və ya tamaşaçılar üçün də danışmağa çalışır.
Tənqidçilər mədəniyyət və yaradıcılıq sahələrinin dəstəklənməsi və bütün növ incəsənət xadimlərinin sənətlərini inkişaf etdirməsi və auditoriyaya təqdim etməsi üçün şərait yaradılması baxımından çox vacib rol oynayır. Lakin tənqid nə reklam, nə də istehlakçı məsləhətidir. Adamlar resenziya sayəsində kitabı oxusa, filmə və ya şouya baxsa, yaxşı olardı. Amma tənqidçi marketinqdən asılı olmamalıdır. Onların işi konkret nəyisə satmaq yox, maliyyə dəstəyinin olub-olmamasından asılı olmayaraq, incəsənətə diqqət göstərməkdir. Onlar, əslində, aqressiv reklam və ya bahalı reklam əleyhinə padzəhr rolunu oynayır. Tənqidçinin haqqında resenziya yazdığı incəsənət xadiminə və incəsənət formasına qarşı ədalətli olması vacibdir. Lakin onların əsas məsuliyyəti auditoriya qarşısındadır və onlara vicdanla doğru rəyin verilməsidir.
Resenziyanın dili təqdim ediləcəyi auditoriyadan asılıdır. Konseptual incəsənət kimi incəsənət sahələrində tənqidçinin vəzifələrindən biri nəzəri terminləri adi oxucunun başa düşə biləcəyi ifadələrlə əvəz etməkdir. Tənqidçilər
yeni anlayışları izah edərək və bəzən də nələrin uzunömürlü olacağını proqnozlaşdıraraq incəsənətlə auditoriya arasında vasitəçi rolunu oynaya bilər. Onlar bəzən ictimai rəyə qarşı çıxış edərək standartları müəyyən edə və zövq formalaşdıra bilər.
Tənqidi mədəniyyət xəbərlərinin bir hissəsi kimi, müzakirələrə həsr olunmuş forum kimi və sosial problemləri əks etdirən amil kimi oxuya bilərlər. Misal üçün, kitab haqqında resenziyaların auditoriyası resenziyanın yazıldığı kitabı oxuyacaq adamlardan; kitabı artıq oxumuş adamlardan və kitabı heç vaxt oxumayacaq adamlardan ibarətdir. Resenziya faktiki məlumatlar (misal üçün, buraxılış tarixi və bu haqda məlumat və ya obyektlər), təsvir, əsər haqqında məlumat və ya əsərdən sitat, məzmun və qiymətləndirmə, yaxud mühakiməni əhatə etməlidir. Müvafiq kontekst incəsənət xadiminin əvvəlki əsərlərini, digər incəsənət xadimlərinin buna bənzər əsərləri haqqında məlumatı, və janr və ya incəsənət formasının bütövlükdə tarixini əhatə edə bilər. Resenziya incəsənət xadiminin bioqrafiyasının hansısa elementini əhatə edə bilər və bu, mütləq surətdə onun həyat şərtləri, yaxud sənət əsərlərinin bazar dəyəri olmalı deyil. Akademik rəyçilərdən fərqli olaraq xəbər KİV-lərinin rəyçilərindən sonda şəxsi mülahizələrini söyləmələri gözlənilir.
